Yazı Boyutu:
Bizim İzmir Portalının Değerli Okurları
Kürtajla ilgili beklenen yasa değişikliği öncesi sizlere acil durumda gebelikten korunma ile ilgili güncel bilgileri aktarmak istiyorum.
Ülkemizde her yıl kadınların en az onda biri istemedikleri dönemde gebe kaldıkları için kürtaja başvurmaktadırlar. Etkin gebelikten korunmuyorsa kadınların yaklaşık yarısı ömürleri boyunca en az bir kez kürtaj riskiyle karşılaşma durumundadırlar. Etkin korunma yöntemleri kullanan kadınlarda bile öngörülemeyen bazı durumlarda istenmeyen gebeliklerle karşılaşma riski mevcuttur. Geri dönüşü olmayan bir yöntem olan kadında operasyonla kanalların bağlanmasında bile bir yıl içinde bin kadından biri ile dördü arasında istenmeyen gebelikle karşılaşılabilir. Vazektomi denilen erkekte operasyonla kanalların bağlanması durumunda benzer oranlarda istenmeyen gebelik riski mevcuttur.
Kondom (prezervatif)ile korunanlarda ,yöntem doğru kullanıldığında bir yıl içinde istenmeyen gebelik riski %3 iken, yöntemi doğru kullanmayan çiftlerde bu oranın %12 ye çıktığını biliyoruz. Kondomun yırtıldığı veya semenin vajinaya kaçtığının fark edildiğinde ise acil kontrasepsiyon dediğimiz ek gebelikten korunma yöntemlerine hemen başvurmakta yarar vardır.
Doğum kontrol hapları unutulmadan kullanıldığında, hapın etkisini azaltacak ilaçlar kullanılmadığında ve kusma veya ishalle hapın etki göstermeden vücuttan atıldığı durumlar yoksa , bir yıl içinde doğum kontrol hapı kullanan bin kadından sadece birinde istenmeyen gebelikle karşılaşma riski mevcut olacaktır.Doğum kontrol hapına yedi günden fazla ara verildiğinde,ilk haplar unutulduğunda,hap iki gün ve daha fazla unutulduğunda istenmeyen gebelik riski binde birden ilk aşamada yüzde üçe çıkacaktır ve ek yöntemlerle gebelikten korunma gereklidir.
Ayda bir enjeksiyonlarla gebelikten korunanlarda bir yıl içinde istenmeyen gebelikle karşılaşma riski binde ikidir ve enjeksiyon gününden üç gün geç uygulandığında istenmeyen gebelik riski artacaktır. Üç aylık enjeksiyonla gebelikten korunan kadınların bir yı içinde üç tanesi istenmeyen gebelik riskiyle karşı karşıyadır. Üç ayda bir enjeksiyon uygulamaları bir ay geciktirildiğinde istenmeyen gebelik riski artacaktır. Ön kola takılan implantlarla gebelikten korunan kadınlarda, implantın koruyucu etkisini sağlayan progesteron hormonunun karaciğerde hızlı yıkılıp etkisini azaltan Karbamazapin içeren epilepsi ilaçları gibi ilaçlar kullanıldığında istenmeyen gebelik riski artacaktır.Vajinal halka ile gebelikten korunanlarda ,halka iki buçuk saatten fazla dışarıda kaldığında veya yeni halka yedi günden geç uygulandığında istenmeyen gebelik riskleri artacaktır.
Rahim ici aracın veya hormonlu rahim içi aracın aşağı kaydığı veya düştüğü saptandığında gebelikten koruyuculuk azalacağı için acilen ek korunma yöntemlerine başvurmak gerekecektir. Doğru yerleşmiş olan bakırlı rahim içi araçla bir yıl içinde istenmeyen gebelik riski yüz kadında birdir. Hormon içeren rahim içi araç kullananda ise istenmeyen gebelik riskİ beş yüz kadında bir olarak belirtilmektedir.
Etkin olmayan yöntemlerle korunmak Rus ruleti gibidir ve bu yöntemlerle korunmaya çalışan kadınlardan yüz kadından yirmiden fazlası bir yıl içinde istenmeyen gebelik riskiyle karşı karşıyadır. Ülkemizde en sık uygulanan geri çekme yöntemi vetakvim yöntemi, vajina için yıkanması, vajinaya yerleştirilen fitil, gibi yöntemler ne yazık ki sıklıkla kullanılan etkin olmayan gebelikten korunma yöntemleridir.
Emzirmenin etkisiyle gebelikten korunmaya çalışan kadınlar gece gündüz sık emzirmiyorlarsa, adet kanaması geldiyse ve doğum sonrası 6 ayı geçtiyse korunmasız cinsel beraberlik sonrası istenmeyen gebelikle karşılaşabilirler.
İstenmeyen gebelik nedeniyle uygulanan kürtaj sonrasında bile on gün içinde yumurtlama olabileceği ve kadının hemen tekrar gebe kalabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Özetle etkin olan veya olmayan yöntemlerle gebelikten korunurken belli oranlarda istenmeyen gebelik riski mevcuttur. Herhangi bir yöntem kullanılmadığında düzenli cinsel beraberlik yaşayan bir kadının bir yıl içinde gebe kalma şansı %85 tir.İki yıl içinde bu oran % 92 olacaktır.Kısaca istenmeyen gebelik riskinin arttığı tüm durumlarda acil gebelikten korunma yöntemlerine başvurmakta yarar vardır.Tecavüz durumunda da ilk akla gelen yine acil kontrasepsiyon olmalıdır.
Acil kontrasepsiyonun nasıl uygulandığını anlatmadan önce gebeliğin nasıl oluşabileceğini hatırlatmakta yarar vardır; Kadında yumurtalıktan ayda bir yumurta çıkar ve sadece iki gün yaşar. Yumurtanın son adet kanamasından 14 gün sonra değil, beklenen adet kanamasından yaklaşık 14 gün önce çıkacağını vurgulamakta yarar vardır.21 günde bir adet kanaması gören bir kadında yumurta yaklaşık yedinci günde,35 günde bir adet kanaması gören kadında yumurta yirmi birinci günde kanallarda yolculuğuna başlayacaktır. Psikolojik nedenler, stress, yolculuk,hava değişimi ve yüzlerce diğer faktörün adet kanaması ve yumurtlama düzenini değiştirebileceğini unutmayalım.
Erkekte semenin onda birinde yüz milyon civarında tohum hücresi (sperm)oluşturduğunu ve spermlerin kadın vücudunda üç gün yaşayabileceğini belirtelim. Her cinsel ilişkide kadın üreme organlarına boşalan milyonlarca spermden bin tanesi hemen kanallara (fallop tüpleri) ilerler . Spermlerden genellikle sadece bir tanesi yumurtanın içine girerek onu dölleyecek ve gebelik oluşacaktır.
Burada nedeni bilinmemekle birlikte, yumurtlama döneminde cinsel beraberlik yaşayan 35 yaş altı bir kadının bir ay içinde gebe kalma şansının sadece %25 olduğunu belirtmekte yarar vardır.35yaş üstünde ise bir kadının bir ay içinde gebe kalma şansı sadece %20 olacaktır. Kısaca gebe kalmak hem çok kolay, hem çok zordur.Çocuk istemeyen kadınların da çok daha rahatlıkla gebe kaldıklarını hepimiz bilmekteyiz.
Yukarıda değindiğimiz bilgiler ışığında acil durumda istenmeyen gebelikleri onda dokuzuna kadar engelleyebilen acil kontrasepsiyon yöntemleriyle ilgili güncellenen bilgilerden bahsedelim;
Ertesi gün hapı denilen ve ülkemizde de iki türü piyasada bulunan hapların korunmasız cinsel ilişkiden sonra üç gün içinde alındığında istenmeyen gebelik riskinden büyük oranda koruduğu belirtilmektedir. Lor-nevo denilen hap sadece progesteron hormonu içermekte, Prevent ise östrojen ile progesteron hormonunu birlikte içermektedir. Doğum kontrol haplarında da östrojen ve progesteron hormonunun birlikte bulunduğunu burada hatırlatmakta yarar vardır.Alındığı adet gününe göre bu hormonların etkisiyle yumurtlama veya döllenme engellenebilecek,fallop kanallarının peristaltik dediğimiz dalgalanması etkilenebilecek ve istenmeyen gebelik riski azalacaktır.
Günümüzde kanıta dayalı tıp verileri olan randomize kontröllü çalışmalarda sadece progesteron içeren hapların daha etkili olduğu belirtilmiştir. Ayrıca istenmeyen gebelikten korunmak 1.500 mg levonorgestrel içeren progesteron dozuna eşdeğer dozun gerekli olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca sadece progesteron içeren tabletler kullanıldığında, klasik 12 saat içinde iki kez alınacak doz yerine 1500 mg tek doz şeklinde alınabileceğinin de sakıncası olmadığı belirtilmiştir. Özetle ; Lor-nevo kullanacaksak iki hapı 12 saat arayla ya da tek seferde de alabiliriz.
Ertesi gün hapları korunmasız cinsel ilişkiden sonra en yakın zamanda, tercihan ilk 24 saat içinde alınmalıdır. İlk gün istenmeyen gebelikten koruyucu etki %90 üzerindeyken üçüncü gün %80 in altına düşebilmektedir.120 saat (5 gün) içinde de %50 ye varan oranlarda istenmeyen gebelikten koruyuculuğu belirtilmiştir.
Östrojen ve progesteronun birlikte kullanıldığı durumlarda korunmasız cinsel beraberlikten sonra üç gün içinde %75 -80 e varan oranlarda istenmeyen gebelikten korunmak mümkündür. Burada doğum kontrol haplarını da ayda bir kez olmak koşuluyla yüksek dozlarda kullanabiliriz. Burada toplam 200 mikrogram ethinyl estradiol (sentetik östrojen) ve 1500 mg levonorgestrele eş değer progesteron dozunu 12 saat içinde iki doz şeklinde almak gerekecektir.
Özetle ülkemizde günümüzde piyasada bulunan 30 mikrogram östrojen içeren Yasmin, Mikrogynon, Ginera,Desolett gibi haplardan dörder tane 12 saat arayla iki kez alındığında (toplam 8 hap)istenmeyen gebelik riski %85 oranda azalacaktır.20 mikrogram östrojen içeren Yazz,Myralon ve Reginon dan ise altışar tane 12 saat arayla iki kez alınmalıdır.(toplam12 hap)
Ertesi gün haplarını kullandıktan sonra kadınların uzun süren kanama düzensizlikleri yaşayabileceği unutulmamalıdır. Baş ağrısı, bulantı, kusma ve halsizlik ertesi gün hapları yan etkileridir. Bu yan etkilerin östrojen içeren yöntemlerde daha fazla görülmektedir.%30-60 sıklıkta görülen ve iki gün sürebilen bulantı, kusmayı engellemek için, ilk ertesi gün hapı dozunu almadan bir saat önce Emedur gibi kusmayı önleyici ilaçlarla destek tedavisi gerekebileceği belirtilmiştir. Kusma hapı aldıktan sonra bir saat içinde olduysa istenmeyen gebelikten koruyucu etki oluşamayabileceği için doz tekrarlanmalıdır.
Ertesi gün hapları veya bu amaçla kullanılan doğum kontrol hapları her adet dönemi içinde bir defadan fazla kullanılamaz, yani birkaç gün içinde başka bir cinsel beraberlikte tekrar ertesi gün hapı kullanmak, hatalı bir davranıştır. Ayrıca 5 günden önce korunmasız cinsel beraberlik olduysa ertesi gün hapını kullanmak anlamsızdır. Özetle ertesi gün haplarını bir doğum kontrol yöntemi değil acil durumda kullanılması gereken istenmeyen gebeliği önleyici bir tedbir olarak düşünmek gerekmektedir.
Ertesi gün hapı kullanılmasına rağmen istenilmeyen gebeliklerle karşılaşma riski olduğunu belirtmiştik. Adet kanaması gecikmesi (21 güne kadar adet kanaması gelmezse) veya olası gebelik bulguları olduğunda , tercihan kanda gebelik testi kontrol edilmelidir. Gebeliğin devamını bazı kadınlar isteyebilir. Ertesi günü hapı kullanmış olan kadınlarda doğacak bebeğin sakatlık oranının artmadığı klinik çalışmalarda bildirilmiştir.
Gebeliğin varlığı önceden biliniyorsa ertesi günü hapı kullanılmaz. Ertesi gün hapı oluşmuş bir gebeliği düşüremez. Ertesi günü hapının kullanımını engelleyecek herhangi bir tıbbi durum, dünya sağlık örgütünün güncellenen uygunluk ölçütlerinde belirtilmemiştir. Ancak östrojen kullanımının riskli olabileceği, tromboz ve emboli (pıhtılaşma ve pıhtının akciğer beyin gibi organlarda damarları tıkaması)durumlarında sadece progesteron içeren ertesi gün hapları tercih edilmelidir.
Korunmasız cinsel ilişkiden sonra beş gün içinde bakırlı rahim içi araç uygulaması (önerilen rahim içi araç türü , Cu T 380A olmalıdır) acil kontrasepsiyon yöntemlerinin en etkilisi olarak bilinmektedir ve %98 e ulaşan oranla istenmeyen gebelikten koruduğu bildirilmektedir.
Steril koşullarda deneyimli bir sağlık profesyoneli tarafından doğum yapmamış kadınlara bile uygulanabilecek rahim içi araçlar , bir çok kadında düzenli izlemle 12 yıla kadar istenmeyen gebelikten koruyabilir.Rahim içi araç kullanan yüz kadından bir yıl içinde sadece birinde karşımıza çıkan istenmeyen gebelik riski, rahim içi aracın aşağı kaydığı kadınlarda artacaktır.Başlangıçta ilk üç ay içinde,sonra yılda bir ,rahim içi aracın pozisyonu tercihan ultrasonografi ile değerlendirilmelidir.Rahim içi araç kullanan bazı kadınlarda adet kanamalarının ve sancılarının biraz daha fazla olabileceği ,prostoglandin inhibitörü denen ilaçların bu yakınmaları azaltabileceği bilinmelidir.
Korunmasız cinsel beraberlikten kaçınmanız dileğiyle
