Kimlere hangi gebelikten korunma yöntemleri

Bizim İzmir portalının değerli okurları

Gebelikten korunma yöntemleri konusundaki teknoloji hızla ilerlerken, konuyla ilgili eksik ve yetersiz bilgilenme, yöntemlerle ilgili toplumun ve sağlık profesyonellerinin önyargıları, yöntemlerle ilgili karşılaşılabilecek yan etkilerin önlemi veya çözüm yollarının yeterli öngörülmemesi nedeniyle, doğum kontrol yöntemleri etkin kullanılamamaktadır.

Öncelikle belirtmek gerekir ki uygun kişilerde tüm gebelikten korunma yöntemleri ergenlikten menopoza kadar kullanılabilir.

Biz sağlık profesyonellerinin görevi,  üreme organları, üreme fizyolojisi ve doğum kontrol  yöntemleri konusunda sizleri bilgilendirdikten sonra, sağlık durumunuzu değerlendirerek , hangi yöntemlerin size uygun, hangilerinin sizin için uygun olmadığını belirlemek ve seçeceğiniz korunma yönteminin,  evrensel kabul edilen gebelikten korunma yöntemleri uygunluk ölçütlerine sizin için uygun olup olmadığı konusunda sizlere ayrıntılı bilgi vermektir. Güncel bilgilerle verilen danışmanlık sonrası seçilen yöntemin güvenirliliği,etkinliği,devamlılığı artmış olacak,yöntemi başarıyla kullananların olumlu geri bildirimleriyle etkin doğum kontrol yöntemlerinin toplumumuzda kullanımı yaygınlaşarak , karşılaşılabilecek istenmeyen gebeliklerin sayıları ve riskleri azalacaktır.

Kimin hangi yöntemle korunması gerektiği,hangi yöntemi kullanamayacağı konusunda sağlık profesyonelleri arasındaki farklı görüşler yıllar boyu devam etmiştir.Kısacası her kafadan bir ses çıkmıştır ve ne yazık ki günümüzde de çıkmaya devam etmektedir.Dünya Sağlık Örgütü 1994 te bu çelişkilere dur demek amacıyla dünyanın her yerinden konunun uzmanlarını bir araya getirerek ‘’,Kimler için hangi yöntemler uygun? Hangi yöntem kimler için ilk seçenek değil? Kimler hangi yöntemi kullanamaz ?’’şeklinde’’ GEBELİKTEN KORUNMA YÖNTEMLERİ UYGUNLUK ÖLÇÜTLERİ’’ni oluşturmuştur. Bu ölçütler dünyanın her yerinden konuyla ilgili uzmanların yaklaşık üç yılda bir toplanmasıyla güncellenir. Uzmanlar bu güncellemeleri yaparken, gebelikten korunma yöntemleri ile ilgili dünyanın her ülkesinden 60 yıldan fazladır yayınlanan bilimsel çalışmaları, kanıta dayalı tıp yöntemleri ışığında, sürekli yeni çıkan çalışmaları ekleyerek tekrar tekrar önyargısız ve bağımsız olarak değerlendirirler. Dünya Sağlık Örgütü’’ Gebelikten korunma yöntemleri uygunluk ölçütlerini ‘’en son 2008 de güncellemiştir. Amerika Birleşik Devletleri daha da ileri giderek Dünya Sağlık örgütünün ölçütlerine çok yakın olan kendi ölçütlerini, CDC (Amerika hastalık kontrol merkezi) denetiminde Amerikan toplumu için 2010 da sağlık profesyonellerinin ve toplumun bilgisine sunmuştur.

Artık sağlık profesyonellerinin, bu sürekli güncellenen bilgiler ışığında, topluma doğum kontrol yöntemleri hakkında mesaj vermeleri veya yöntem seçeceklere danışmanlık verirken ‘’Gebelikten korunma yöntemleri uygunluk ölçütleri’’ni  göz önünde bulundurmaları gerekmektedir.

1.Kategori: Güvenle kullanılabilir-Gebelikten korunma yöntem kullanımı için hiçbir sınırlama yok.

 2.Kategori: Kullanılabilir- Yöntem kullanımının olumlu yönleri, genel olarak teorik ve kanıtlanmış risklerden fazla (kararda diğer yöntem seçeneklerinin varlığı ya da izlem sıklığına dikkat edilmeli).

3.Kategori: İlk seçenek değil -Teorik ve kanıtlanmış riskler genel olarak olumlu yönlerinden fazla (karar diğer seçeneklerin varlığı/ulaşılabilirliği, yakın izleme olanakları ve durumun şiddeti değerlendirilerek verilmeli).

4.Kategori: Kullanılmamalı- Kabul edilemez sağlık riski.

Dünya Sağlık Örgütü Gebelikten Korunma Yöntemleri Uygunluk Ölçütleri 2008 güncellemesine göre antibiyotikler, mantar ve parazit ilaçları tüm gebelikten korunma yöntemleri için kategori 1 kabul edilmiştir, Demek oluyor ki; doğum kontrol hapları, enjeksiyonlar, kola yerleştirilen implantlar ,  rahim içi araçlar ve diğer gebelikten korunma yöntemleri antibiyotiklerle veya mantar, parazit tedavisi için kullanılan ilaçlarla birlikte güvenle kullanılabilir. İlaçların etkisi azalmaz ve gebelikten koruyuculuk azalmaz.

 Siroz gibi ciddi karaciğer bozukluğu olanlar, şiddetli kalp, damar ve böbrek rahatsızlıkları olanlar tüm hormon içeren yöntemleri kullanamazlar.(kategori4).

TNSA (Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması) 2008’e göre halen evli kadınların % 99.8’i herhangi bir gebelikten korunma yöntemi duymuş olmalarına rağmen, bunların %46’sı etkin, %27.1’i etkin olmayan bir yöntemle korunmaktadır. 

A;RAHİM İÇİ ARAÇLAR (BAKIRLI VEYA HORMONLU RAHİM İÇİ ARAÇ)

Bakırlı rahim içi araçların gebelikten koruyuculuk süreleri içindeki bakır oranına göre değişir. Ülkemizde 12 yıla kadar koruyanları bulunmaktadır.

 

 Bu yöntemleri kullananlarda doğal kadın adet döngüsündeki gibi her iki hormonda bulunduğu için, genellikle düzenli kanamalar görülür.( DOĞUM KONTROL HAPLARI, aylık uygulanan enjeksiyonlar (MESİGYNA),ayda bir değiştirilen vajinal halka (NUVARİNG) östrojen ve progesteron hormonlarının ikisinide içerir.)

 

Sadece progesteron hormonu verildiği için bu yöntemlerde kanamalar genellikle düzensizdir,ara kanamaları da olabilir, aylarca süren gecikmeler de olabilir.(Üç ayda bir uygulanan enjeksiyon (DMPA),kola yerleştirilen ve üç yıl gebelikten koruyan implant (İMPLANON),sadece progesteron içeren 28 gün ara vermeden kullanılan hap (CERAZETTE),ayrıca sadece progesteron içerdiği ve benzer kanama düzensizlikleri görüldüğü için hormon içeren ve 5 yıl süreyle gebelikten koruyan hormonlu rahim içi aracı(MİRENA) bu grupta da anmakta yarar vardır.)

 

D;BARİYER YÖNTEMLER.

Ülkemizde günümüzde cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların çoğundan da koruyan KONDOM (prezervatif)bulunmaktadır. Burada kondomun genital siğillerden, rahim ağzı kanseri dahil kadın ve erkekte bazı kanser türlerinden de sorumlu olan HPV enfeksiyonlarından ne yazık ki tam olarak koruyamadığını vurgulamakta yarar vardır.

Bariyer yöntemlerden DIYAFRAM VE FEMIDOM (Kadın prezervatifi) bir süre ülkemizde bulunmuştur

 

 

E;KALICI YÖNTEMLER;

Artık çocuk istemeyen kadınlarda kanalların bağlanması (TÜP LİGASYONU) ve erkeklerde kanalların bağlanması (VAZEKTOMİ)  değişik operasyon teknikleriyle uygulanabilir.

 

F;DOĞAL YÖNTEMLER VE FERTİLİTE BİLİNCİNE DAYALI YÖNTEMLER; Bu yöntemler herhangi bir ilaç kullanmadan veya alet taktırmadan gebelikten korunmak isteyenler için düşünülebilir. Fertilite bilincine dayalı yöntemlerden DünyaSağlık Örgütü’nün önerdiği iki yeni yöntemle ilgili de ülkemizde çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan İKİ GÜN YÖNTEMİ’nde kadın kendine şu soruyu sorar? Bugün ve dün akıntım arttı mı? Her iki günden birinde akıntı fazlalaştıysa ovulasyon (yumurtlama) olasılığı vardır ve cinsel ilişki önerilmez (Menstrüasyonlar düzenli olmalı ve akıntıyı arttıracak enfeksiyon gibi etkenler ekarte edilmelidir).

 STANDART GÜNLER YÖNTEMINDE farklı renkleri olan tesbih benzeri bir alet kullanılır, ovulasyon günleri civarında cinsel beraberlik önerilmez. Her iki yöntemde uygun olgularda de gebe kalma riski kondom kullanımındaki kadardır (yaklaşık bir yıl içinde %3).

 

 ÜLKEMİZDE KULLANILAN ETKİLERİ SINIRLI YÖNTEMLER

Ne yazık ki ülkemizde sıklıkla kullanılmaktadırlar. Bu yöntemlerle korunmaya çalışanlarda istenmeyen gebelikle karşılaşma oranları bir yıl içinde %20 leri geçmektedir. Bunlardan GERİ ÇEKME (coitus interruptus)yönteminde erkek ejekulasyon (boşalmadan) hemen önce geri çekilemediğinde semen(meni) den hemen önce gelen en hızlı gelen spermlerin vajinaya girişini her zaman önleyememektedir.

TAKVİM YÖNTEMİ nde ise gebelik olasılığı riskli günlerin iki adet kanaması ortasında olduğu veya adetin on dördüncü günü civarında olduğu düşünülerek gebelikten korunmak için önlem almaya çalışılmaktadır. Halbuki kadında ayda bir çıkan yumurta genellikle adet kanamasından on dört gün önce çıkmaktadır. Kadında adet döngüsü çok basit nedenlerle bile değişebilir ve adet kanaması 20 günde de 45 günde de gelebilir. Beklenen adet kanamasının 14 gün öncesini hesapladığımızda yumurta 6. Günde veya  30.günde çıkabilir ve spermlerle karşılaştığında istenmeyen gebelikler kaçınılmaz olabilir.

FİTİL, KÖPÜK GİBİ YÖNTEMLER VE VAJİNANIN CİNSEL BERABERLİKTEN SONRA YIKANMASI ile gebelikten korunmaya çalışan kadınlar da bir yıl içinde %20 yi geçen oranlarda istenmeyen gebeliklerle karşılaşabilirler.

Dünya Sağlık Örgütü Gebelikten Korunma Yöntemleri Uygunluk Ölçütlerinin 2008 güncellemesine göre; rahim içi araçlar (RİA) ektopik gebelik(dış gebelik) geçirenlerde ve ektopi (rahim ağzında yara) sı olan kadınlarda Kategori 1 kabul edildi (dış gebelik geçiren veya rahim ağzında yara olanlara bakırlı veya hormonlu rahim içi araçlar güvenle uygulanabilir.)

 

Ayrıca 20 yaş öncesi kadınlarda, doğum yapmamışlarda, doğumdan sonra <48 saatten önce (normal doğumda plasenta çıkınca 10 dakika içinde veya sezaryende rahim içi araç uygulanabilir),doğumdan veya sezeyenden 40 gün sonra adet kanaması gelmeden de, uzamış ve şiddetli kanaması olanlarda, adet sancısı olanlarda, rahim iç tabakasına baskı yapmayan  myomlarda (rahimin iyi huylu urları), endometriozisde, geçirilmiş yumurtalık iltihaplarında  ve anemide (kansızlık), rahim içi araçlar kullanılabilir. (kategori 2’dir)

Sadece;doğum ve kürtajdan sonraki enfeksiyonlarda ; uygulama öncesi nedeni  açıklanmayan vaginal kanamalarda,rahim iç tabakasına baskı yapan myomlarda , uygulama zamanı PID(pelvik enfeksiyon), bel soğukluğu riski olan kadınlarda, rahim ağzı kanalından iltihaplı akıntı görülmesi (gonore ve klamidya), rahim içi veya rahim ağzı kanseri olan veya uygulama öncesi pelvik tüberkülozu (verem ) olan kadınlara rahim içi araçlar  uygulanamaz. (Kategori 4).

Derin damarlarda tromboz dediğimiz pıhtıya bağlı tıkanıklık, akciğerlerinde pıhtı atmış veya atma riskini etkileyen kan, damar ve kalp hastalıkları olanlar, trombojenik mutasyon dediğimiz pıhtılaşma riskini etkileyen kalıtsal bozukluğu olanlar,lupus hastalığı veya antikorları saptananlar, 35 yaşından sonra fazla sigara içenler,kontrol edilemeyen yüksek tansiyonu olanlar,şeker hastalığına bağlı damarsal yapı bozukluğu olanlar ,auralı migreni olanlar için östrojen +progesteron içeren yöntemler kategori 4 kabul edilmiştir.(kısaca doğum kontrol hapları,aylık enjeksiyon ve vajinal halka kullanamazlar)

Hiç doğum yapmamış kadınlar, aşırı kilolu olanlar, varisleri olanlar, troid(guatr)ilaçları, antıbiyotik, mantar ve parazit ilaçları kullananlar kategori1 grubundadır.(güvenle doğum kontrol hapları, aylık enjeksiyon ve vajinal halka kullanabilirler).

Ayrıca emzirmeyen kadınlar doğumdan bir ay sonra, emziren kadınlar da doğumdan 6 ay sonra yukarda bahsettiğimiz östrojen+progesteron içeren yöntemlere başlayabilirler.

Komplikasyonsuz düşük veya üç aydan küçük kürtajlardan hemen sonra da östrojen+progesteron içeren yöntemler kullanılabilir.(kategori1)

Sadece progesteron içeren yöntemleri (Üç ayda bir uygulanan enjeksiyon (DMPA),kola yerleştirilen implant (İMPLANON),sadece progesteron içeren hap (CERAZETTE))doğumdan 40 gün sonra emziren kadınlar kullanabilirler.(kategori1).

Ayrıca sigara içen kadınlarda her yaşta bu yöntemleri kullanabilirler.(Sigaranın diğer zararlarını burada belirtmiyoruz!).

Bu yazımızda toplumumuzda yanlış bilinen veya sağlık profesyonellerinin de ön yargıları olabilen sık karşılaşılan konuları değerlendirdik ve güncel bilgileri paylaştık.

Son olarak uygunluk ölçütleri uygun olduğunda 15 yaşından menopoza kadar  tüm kadınların tüm gebelikten korunma yöntemlerini kullanabileceğini vurgulamakta yarar vardır.

 

Gebelikten korunma yöntemlerini bilinçli seçmeniz ve kullanmanız dileğiyle