Op-art: Kültür Endüstrisinde “Sanat”

Kültür ürünlerinin metalaşarak endüstriyel bir duruma gelmesi kültür endüstrisi ile açıklanmaktadır. Bu yaklaşımda, tüm kültür ürünlerinin endüstrileşme ve kapitalizm ile birleşmesi sonucu ekonomik, toplumsal ve siyasal gerçekliğin eleştirilmesi amaçlanmaktadır. Kültürün önemli bileşenlerinden olan sanatsal biçimi de meta olarak ele alan kültür endüstrisi, topluma boş zamanlarında geçici bir oyalanma sunmaktadır. Aynı zamanda topluma boş zamanların “kaçış” olarak geçirilmesini, yeniden üretilen kitle kültürü ile sağlamaktadır. Bu durum, gerçek bir kültürü yansıtmamakta, yalnızca kapitalizmin bir yansımasını ifade etmektedir. Popüler kültürün de kitle iletişim araçlarıyla topluma aktarımı bunun en etkili örneğidir.

Kültür endüstrisinin örneklerini, sanat eserlerinin moda dünyasına aktarılmasında görebiliriz. 1960’lı yıllarda Amerika ve Avrupa’da ortaya çıkan Op-art; reklamcılık, iç mimari ve moda alanlarını etkilemiştir. Örneğin; Jean Paul Gaultier’in 1995-1996 Sonbahar/Kış “Cyber” koleksiyonu Op-art’ın öncüsü kabul edilen Victor Vasarely’e adanmıştır. Koleksiyon, Vasarely’nin tablolarındaki geometrik şekiller ile oluşturulmuştur.

Op-art akımı bu görselliğin çok daha ötesinde bir etkiyi savunmakta, optik yanılsama ve resimde hareketlilik etkisi ile oluşturulur. Renkler, biçimler, çizgiler ile görsel etkiler yaratılarak; izleyicinin hareket, gizlenmiş görseller, yanıp sönen desenler gibi biçimleri algılaması beklenir. Bu sebeple, Op-art sanat eserlerinde betimsel öğeler değil de; çizgi, kare, daire gibi temel geometrik şekiller kullanılarak, renk ilişkileri esas alınır.

Op-art, sanat izleyicisini duygusal ve fiziksel anlamda hareketlendirir. Titreşim ile üretilen görsel öğeler, sanat eserinin var olan düzlemden kurtularak izleyiciyi huzursuz etmesine neden olur. Cyrill Barret bu durumu sanat eserinin izleyici tarafından algılanması olarak ifade eder.

Bu sene Türkiye’de iki tane Op-art sergisi ziyaret etme fırsatım oldu. İlki İstanbul’da yeni açılan kültür sanat mekanı “Artİstanbul Feshane”de Tate’in “The Dynamic Eye: Beyond Op and Kinetic Art” isimli koleksiyonuydu. Op-art’ın örneklerinin yer aldığı bu sergide Victor Vasarely de yer almaktaydı. Diğeri ise Temmuz ayında Alaçatı’da açılan Arkas Sanat Merkezi’nde Vasarely’nin eserlerinin yer aldığı kalıcı sergiydi. Sanatçının “hareket” olgusunu nasıl dönüştürdüğünü ve izleyici olarak üzerinizdeki etkisini yaşayabilirsiniz.

Op-art’ın grafik tasarım elemanı olarak da kullanılması bu sanat dalının bir başarısı olsa da; kültür endüstrisi içinde olmadan, sanat eseri olarak görme ve yaşama deneyimi izleyici üzerinde farklı etkiler bırakacaktır. Çünkü Op-art’ın izleyici üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler oluşturması ve buna bağlı olarak katılımının sağlanması karakteristik bir özelliğidir. Bireylerin görme ve algılama konusunda kendilerini test etmesini sağladığı için, op art desenleri reklamcılık, moda, iç mimari gibi farklı alanlarda kullanılarak kültür metası haline gelmektedir.

Bu sergi bana iç mimarlık eğitimimden kaynaklı “temel tasarım” derslerini hatırlattı. Temel tasarım derslerinde şekil, biçim, renk gibi tasarımın temel bileşenlerini öğreniriz. Yani ben de ilk başta grafik tasarım öğelerini içeren bir sergi gibi gördüm. Bunun sebebi, kültür metalarının hayatımıza çok fazla entegre edilmesi diyebiliriz. Günümüzde kültür metalarını sosyal medya oluştururken, gerçek kültür bileşeni olarak sayılabilecek çok fazla kavram olduğunu düşünmüyorum. Bu sebeple, Op-art örneklerinin bir kültür sanat mekanında izleyiciye sunulması; eserin kültür endüstrisinin bireylere dayattığı kültür metası olarak değil “gerçek kültür” şeklinde algılanmasını sağlayacaktır.

Arkas Sanat Alaçatı’da bulunan süreli sergide de genç sanatçıların modern ve çağdaş eserleri yer alıyor. “Yeni Topraklar/New Lands” isimli sergide 155 genç sanatçının 157 eserini görebiliyoruz. Bu sergide İstanbul’dan genç sanatçı arkadaşlarımı görmek beni çok mutlu etti. Siz de ziyaretinizde Chorus of Body’nin, Gizem Akkoyunluoğlu’nun ve Leyla Borovalı’nın işlerini mutlaka bulun.